İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

• İlk Türk destanı: Yaradılış Destanı (Altay – Yakut Türkleri)                              

• İlk alfabemiz: Göktürk alfabesi

• İlk yazılı metinler – Türk adının geçtiği ilk Türkçe metinler: Göktürk Yazıtları – Orhun Kitâbeleri (Yazıtları ilk kez okuyup çözümleyen kişi Danimarkalı Türkolog W. Thomsen’dir.)

• İlk Türk yazarı: Yollug Tigin

• İlk Türk şairi: Aprınçur Tigin

 

 

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı

• Dünyanın en uzun ve İslamiyet etkisindeki ilk Türk destanı: Manas Destanı(Kırgız Türkleri)

• İlk Türkçe yazılan kitap: Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hâcip)

• İlk siyasetname: Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hâcip)

• Mesnevi biçiminde yazılmış ilk eser: Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hâcip)

• Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eser: Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hâcip)

• İlk sözlük: Divan-ı Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmut)

• Tekke şiirinin öncüsü: Ahmet Yesevî

• Din dışı şiir yazan ilk divan şairimiz: Hoca Dehhanî

• İlk anı kitabı: Bâbürnâme (Bâbürşah)

• İlk bibliyografya: Keşfü’z Zünûn (Kâtip Çelebi)

• İlk seyahatnâme: Mir’atü’l Memâlik (Seydi Ali Reis)

• İlk tezkire: Mecâlisü’n Nefâis (Ali Şir Nevâî)

• Anadolu sahasında yazılan ilk tezkire: Heşt Behişt (Sehî Bey)

• İlk hamse yazarı: Ali Şir Nevâî

• Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa

• Şarkı nazım biçiminin edebiyatımızdaki ilk temsilcisi: Nedim

 

 

BATI ETKİSİNDE TÜRK EDEBİYATI

 

a.Tanzimat Dönemi

• • Yazılan ilk yerli tiyatro eseri: Şâir Evlenmesi (Şinâsi)

  • İlk noktalama işaretleri: Şinâsi

  • İlk atasözleri kitabı: Durûb-u Emsâl-i Osmâniye (Şinâsi)                                   İlk makale: Tercümân-ı Ahvâl Mukaddimesi (Şinâsi)

  • İlk şiir çevirileri: Tercüme-i Manzûme (Şinâsi)

  • İlk özel gazete: Tercümân-ı Ahvâl (Şinâsi, Âgâh Efendi / 1860)

  • Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Vatan yahut Silistre (Nâmık Kemal)

  • İlk Türkçe resmî gazete: Takvîm-i Vakâyî (1831)

  • İlk yarı resmî gazete: Cerîde-i Havâdis (Devletin teşvik ve yardımlarıyla İngiliz William Churchill tarafından  1840’ta çıkarılmıştır.)

  • İlk çeviri roman: Tercüme-i Telemak (Yusuf Kâmil Paşa – Fransız yazar Fenelon’dan)

  • İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (Şemseddin Sâmi)

  • İlk köy romanı: Karabibik (Nâbizâde Nâzım)

  • İlk edebi roman: İntibah ([Yahut Sergüzeşt-i Ali Bey] Nâmık Kemal)

  • İlk tarihi roman: Cezmi (Nâmık Kemal)

  • İlk realist roman: Araba Sevdası (Recâizâde Mahmut Ekrem)

  • İlk macera romanı: Hasan Mellah (Ahmet Mithat Efendi)

  • İlk hikâye kitabı: Letâîf-i Rivâyât (Ahmet Mithat Efendi)

  • Batılı anlamda ilk hikâyeler:  Küçük Şeyler (Sâmipaşazâde Sezâi)

  • İlk antoloji: Harâbât (Ziyâ Paşa)

  • İlk röportaj (mülakat): Rüyâ (Ziyâ Paşa)

  • İlk eleştiri eseri: Tahrîb-i Harâbât (Nâmık Kemal,  Ziyâ Paşa’nın  Harâbât adlı eserine karşı)

  • İlk eleştiri yazısı: Lîsân-ı Osmânî’nin Edebiyâtı Hakkında Bâzı Mülâhazât-ı Şâmildir (Nâmık Kemal)

  • Batılı anlamda ilk günlük: Seyahat Jurnali (Direktör Ali Bey)

  • İlk özdeyiş örnekleri: Lehçetü’l Hakâyık (Direktör Ali Bey)

  • İlk dergi örneği: Mecmuâ-yı Fünun (Münif Paşa)

  • İlk mizah dergisi: Diyojen (Teodor Kasap)

  • İlk köy şiiri: Köylü Kızların Şarkısı (Nâbizâde Nâzım)

  • İlk natüralist roman: Zehra (Nâbizâde Nâzım)

  • İlk psikolojik roman denemesi: Zehra (Nâbizâde Nâzım)

  • İlk tezli (bir görüşü savunmak amacıyla yazılan) roman: Zehrâ (Nâbizâde Nâzım)

  • Yanlış batılılaşmayı ilk işleyen roman: Felâtun Bey ve Râkım Efendi (Ahmet Mithat Efendi)

  • İlk uyaksız şiir: Validem (Abdülhak Hâmit Tarhan)

  • İlk pastoral şiir: Sahrâ (Abdülhak Hâmit Tarhan)

  • Aruz ölçüsüyle yazılan ilk manzum tiyatro: Eşber veya Sardanapal (Abdülhak Hâmit Tarhan)

  • Hece ölçüsüyle yazılan ilk manzum tiyatro: Nesteren (Abdulhak Hâmit Tarhan)

  • İlk kadın romancımız: Fatma Aliye Hanım

b.Servet-i Fünun / Fecr-i Âtî Dönemi

• İlk psikolojik roman: Eylül (Mehmet Rauf)

• İlk modern roman: Mâi ve Siyah (Hâlit Ziyâ Uşaklıgil)

• İlk mensur şiirler: Mensur Şiirler (Hâlit Ziyâ Uşaklıgil)

• İlk çocuk şiirleri: Şermin (Tevfik Fikret)

• İlk edebî topluluk: Fecr-i Âtî topluluğu

• İlk edebî beyannâme: Fecr-i Âtî Beyannâmesi

• İlk fıkra yazarı: Ahmet Râsim

 

c.Milli Edebiyat / Cumhuriyet Dönemi

• Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler                                 

• Batılı anlayıştaki ilk edebiyat tarihçimiz: Mehmet Fuat Köprülü

• Epik tiyatronun kurucusu: Haldun Taner

• İlk otobiyografik roman: Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (Peyâmi Safâ)

• Gerçek anlamda hikâyede Anadolu’yu ilk kez işleyen yazar: Refik Hâlit Karay

• Kurtuluş Savaşı’na değinen ilk roman: Yaban (Yâkup Kadri Karaosmanoğlu)

• Kurtuluş Savaşı’nı direkt işleyen ilk roman: Ateşten Gömlek (Hâlide Edip Adıvar)

• Nobel Edebiyat Ödülünü alan ilk Türk: Orhan Pamuk

 

DÜNYA EDEBİYATINDA İLKLER

• Dünyanın en eski destanı: Gılgamış Destanı (Sümerler)

• Komedi türünün ilk büyük ustası: Aristofanes

• Trajedi türünün ilk büyük ustası: Aisyklos

• Deneme türünün kurucusu: Montaigne

• Dünya edebiyatındaki ilk roman denemesi: Gargantua (Rebelais)

• Dünya edebiyatındaki ilk modern roman: Don Kişot (Miguel de Cervantes)

• Dünya edebiyatındaki ilk realist roman:  Madame Bovary  (Gustave Flaubert)

• Dünya edebiyatındaki ilk hikaye: Decameron (Bocaccio)