MEHMET NİYAZİ ALTUĞ ANADOLU LİSESİ EDEBİYAT

DESTAN NEDİR? ÖZELLİKLERİ

Destanlar bir milletin bütün varlığını: elemlerini, kederlerini, sevinç ve coşkunluklarını kısaca heyecanlarını hareketlendiren bütün duygu ve düşünce yapısını oluşturan zenginlik hazineleridir. Milletlerin millet olma yolundaki çabalarından izler taşır ve bu çabaların hatıraları ile geçmişle gelecek arasındaki zamanı canlı ve taze tutar. Bir çekirdek gibidir; dallanıp budaklanması, çiçek ve yaprak açması, ürünlerini tazeleme imkânlarına sahip bulunması gibi çekirdeğe has süreklilik ve enerji kaynağı oluş hali, destanlarda da vardır. Bu bakımdan destanlar, milletlerin geçmişlerindeki diri ve canlı emellerin belirli ülkeler halinde geleceğe aktarılmasında birinci derecede önem taşıyan yazılı veya sözlü belgelerdir.

 

DESTANLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Bir milleti derinden etkileyen ve uzun yıllar iz bırakacak büyük bir savaş, doğal afet, göç, yiğitlik gibi durumların uzun bir şekilde manzum olarak anlatılmasına destan denir. 

• Destan sözcüğünün kökeni Yunanca “Epope” kelimesine dayanmaktadır

• Genellikle manzumdurlar. Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan destanlar da vardır. 

• Destanlar anonimdir, kimin söylediği belli değildir.

• Bazıları, manzum şekilleri unutularak günümüze nesir hâlinde ulaşmıştır.

• Sade bir dille anlatılır. 

• Olağan ve olağanüstü olaylar iç içedir.

• Destan kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir.

• Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğarlar. Bu eserlerde genellikle, yiğitlik, aşk, dostluk, ölüm ve yurt sevgisi gibi temalar işlenir.

• Ulusal bilinci ve milli birliği artıran metinlerdir.

• Bir edebiyat türü olan destan, zamanla asıl anlamını yitirmiş, âşık edebiyatında savaşları, ünlü kişileri, gülünç olayları anlatan eserlere de destan denilmiştir.

• Epik şiirin ilk örneği kabul edilir.

• Genellikle ilahi bakıç açısıyla anlatılır. 

• Türk destanları, İslamiyet’ten önceki destanlar ve İslamiyet’ten sonraki destanlar olmak üzere ikiye ayrılır. 

DESTAN TÜRLERİ

Doğal Destan: Yazarı belli olmayan, halkın meydana getirdiği destanlardır. Bunlar daha sonra bir şair tarafından yazıya geçirilmişlerdir.
Yapay Destanlar: Bu destanları oluşturanlar bellidir. Bir şair tarafından doğal destana benzetilerek yazılır. Şair kendi milletinin tarihinden çıkmış olaylara kendi duygu ve düşüncelerini de katarak destanlaştırır. Bu şekle yapay destan denir.

Doğal Destanların özellikleri:

•  Manzumdur.

•  Destanlarda olağanüstü olaylar ve olağanüstü özellikte kahramanlar vardır.

• Destanlar anonim ve sözlü edebiyat ürünleridir.

•  Ağızdan ağıza dolaşmak suretiyle oluşmuşlardır.

•  Destanlarda anlatılan olayların geçtiği yer ve zaman bilinmez.

•  Kahramanlar lider ve kurtarıcı rolündedir.

• Oğuz Kağan destanı doğal destan grubuna girmektedir.

Yapma Destan: Bir topluluk önünde genellikle ezgili olarak ve ezbere söylenen doğal destanın tersine, okunmak amacıyla ve doğal destanlar örnek alınarak kaleme alınmış destanlara yapma destan denir.Yapma destanlarda destan malzemesinin daha bilinçli, eleştirel, ironik bir biçimde kullanıldığı görülür. Bu türün bilinen ilk örneği Latin şairi Vergilius‘un “Aeneis“dir. (MÖ. 70-19)

DOĞAL DESTAN İLE YAPMA DESTAN FARKLARI
 

DOĞAL DESTAN

YAPMA DESTAN

Anonimdir, halkın ortak malıdır.

Yazarı bellidir.

Tarihin çok eski dönemlerini anlatır.

Yakın tarihi anlatır.

Manzum (şiir) biçiminde oluşturulur.

Manzum (şiir) biçiminde oluşturulur.

Çekirdek, yayılma ve derleme aşamalarından oluşur.

Böyle aşamaları yoktur, şair direkt kaleme alır.

Coşkulu, epik bir anlatımı vardır.

Coşkulu, epik bir anlatımı vardır.

• Dünyaca Ünlü Doğal Destanlar: 

•  İlyada ve Odissea➜ Yunan destanıdır. Konusu Truva savaşlarıdır. 

• Kalevela ➜Fin destanıdır. Finlerle Macarların aynı soydan geldiğini anlatır. 

• Şehname ➜İran destanıdır. İran-Türk savaşlarını anlatır. İran şairi Firdevsi tarafından derlenip yazıya aktarılmıştır. 

• Ramayana ve Mahabarata ➜Hint destanıdır. 

• Nibelungen ➜Alman halkının destanıdır. 

• Gılgamış ➜Sümer destanıdır. İlk yazılı destandır. Sümer kralı Gılgamış’ın maceralarını anlatır. 

• İgor ➜ Rus destanıdır. 

• Şinto ➜ Japon destanıdır. 

• La Cid➜ İspanyol destanıdır.

• Beowulf➜İngiliz destanıdır.

• Chansende  Röland➜ Fransız destanıdır.

• Oğuz Kağan➜Türk destanıdır.

TÜRK DESTANLARI MOTİFLERİ 
1.Kök-Börü: Bozkurt, destanlarda olağanüstü güce sahip, kurtarıcı, yol gösterici atalar ruhu, mistik bir sembol olarak karşımıza çıkar. 
2.Işık 
3.Rüya 
4. Ağaç 
5.Ok-Yay 
6.At 
7.Kırklar 
8.Mağara 
9.Ak Sakallı ihtiyar 
10.Yada Taşı: 

TÜRK EDEBİYATI YAPMA DESTANLARI
 

• Kayıkçı Kul Mustafa ➜Genç Osman Destanı

• Fazıl Hüsnü Dağlarca ➜Üç Şehitler Destanı, Çakır’ın Destanı

• Gülten Akın ➜Maraş ve Ökkeş’in Destanı

• Mehmet Akif Ersoy ➜ Çanakkale Şehitleri

• Nazım Hikmet ➜Kuva-yi Milliye ve Kurtuluş Savaşı Destanı, Şeyh Bedrettin Destanı

• Cahit Külebi ➜Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda

• Ceyhun Atuf Kansu➜Sakarya Meydan Savaşı

• Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu➜ Bozkurtların Destanı

DÜNYA EDEBİYAT YAPMA DESTANLARI

Aneneis: Yapma destanın ilk örneğidir. Latin şair Vergilius yazmıştır. 
Kurtarılmış Kudüs: İtalyan şairi Tasso tarafından yazılmıştır. Haçlı Seferlerini anlatır.
Kaybolmuş Cennet: İngiliz şair Milton tarafından yazılmıştır. Hz. Adem ile Havva’nın Cennet’ten yeryüzüne gönderilişini anlatır.
Çılgın Orlando: İtalyan şairi Lucavico Aristo yazmıştır. Müslüman-Hıristiyan çatışmasını anlatır.
Henriade: Fransız şair Voltaire yazmıştır.