MEHMET NİYAZİ ALTUĞ ANADOLU LİSESİ EDEBİYAT

Cenk-nâme Nedir?

​

Cenk-nâme, yani gazavat-nâme türü Türk edebiyatında başta Hz. Ali olmak üzere Hz. Muhammed, sahabeler  etrafında dönen; genellikle Müslümanlarla, Hristiyanlar ve dine inanmayanlar arasında cereyan eden; hadiseleri, mübalağalı, mucizevî ve gerçekleşmesi mümkün olmayan olaylarla anlatan edebî bir türdür. 

Hazreti Ali çevresinde teşekkül eden cenknâmeler, XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu sahasında
tercüme, telif ve adapte yoluyla işlenmiştir. Sözlü gelenekte var olan cenknâmeler, daha sonra yazıya
geçirilmiştir. Cenknâmelerin büyük bir kısmının günümüzde yeniden ele alınıp hikâyelere konu edilmesiyle bu eserler, modern Türk hikâyeciliğine kaynaklık etmiştir.

Cenknâmeler; şekil bakımından nazım, nesir veya nazım-nesir karışık olarak kaleme alınmıştır.
Hz. Ali, olaylarda sürekli sahnede kalan örnek cengâver-gazi tipini temsil etmektedir. Müslim-gayrimüslim mücadeleleri fikri üzerine kurulmuş cenknâmelerde Müslim ve gayrimüslim olmak üzere iki tip vardır. Somut veya hayalî varlıklar cenknâmelerde sürekli sahnededir.

 

​

"Hayber Kalesi Cengi" Cenknamesi'nin İncelenmesi
 

Konusu: Hz. Ali'nin Hayber Kalesi'nin fethi sırasında gösterdiği yiğitlik ve kahramanlık

 

Teması: Metinde "yiğitlik-kahramanlık" teması işlenmiştir.

 

Temel Çatışmaları: Bu cenkname'de iyi-kötü, Müslüman-Küffâr çatışması ele alınmaktadır.

 

Olay Örgüsü:

• Peygamberimizin Hazreti Ali’yi çağırtıp gözlerini iyileştirmesi

• Hazreti Ali'nin  Zülfikâr’ını ve sancağını alıp  Hayber Kalesi’ne doğru yola çıkması

• Hayber Yahudileri'nin Hz. Ali'yi görünce şaşkınlık yaşamaları ve kim olduğunu anlamaya çalışmaları, aralarındaki diyaloglar

• Hz. Ali'nin kalenin demir kapısını yerinden koparıp kale ile hendek arasına köprü kurması

• Saldırılar karşısında daha fazla direnemeyen Yahudilerden Hayder Kalesi'nin alınması...

​

 

Şahıs Kadrosu:

 

Hz. Muhammed (S.A.V): İslam ordusunun kumandanı. Bu cenknamede  peygamberimiz Hayber Kalesi'nin alınacağını  askerlerine müjdeliyor. Hz. Ali'nin ağrıyan gözü peygamberimizin duasıyla iyileşiyor, Hz. Ali bu sayede savaşa katılarak Hayber Kalesi'nin alınmasında etkili oluyor.

 

Hz. Ali: Kahraman kişiliğiyle olağanüstü güçleri bünyesinde barındıran, mücadeleden çekinmeyen yiğit, cesur, çok güçlü bir karakter... Hayber Kalesi'nin alınmasında önemli bir görev üstleniyor.

 

Merhab: Hayber Kalesi'nin komutanı

 

Anter ve Amir: Kendi içlerinde cesaretleriyle ün salmış Yahudi askerler

 

Anlatıcı: Cenk-nâmedeki olaylar ilahi bakış açılı hakim anlatıcı tarafından anlatılmaktadır.